علم دینی به طور عام و علوم اجتماعی اسلامی به طورخاص،مفاهیم نوینی هستند که کاربرد آن در دوران معاصر به پنج دهه اخیر باز می گردد و استفاده از این مفاهیم، مربوط به سومین مقطع از مقاطع مواجهه جهان اسلام با جهان مدرن است.
بیست پرسش درباره‌ی علم دینی
- ناشر : پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی
- شابک : 978-622-2616-89-2
- تعداد صفحات : 684
- نوبت چاپ : اول
- تاریخ انتشار : 1404
- نوع جلد : شومیز
- اندازه : رقعی
- وزن : 742
3,060,000 ریال
3,400,000
850,000 ریال
قیمت الکترونیکی
عنوان مورد نظر به سبد خرید شما اضافه شد.
دیباچۀ پژوهشگاه ...................................................................... ۲۱
مقدمه ................................................................................. ۲۳
مقاطع سه گانۀ مواجهۀ جهان اسلام با غرب مدرن ....................................................... ۲۳
جر یان ها و رویکردهای ناظر به علم دینی ................................................................... ۲۴
رویکردهای منفعل در مقاطع سه گانه ....................................................................... ۲۵
تقدم انتقال ادبیات انتقادی علم دینی به ایران ............................................................ ۲۶
تکوین ادبیات علم دینی در ایران ........................................................................... ۲۶
شکل گی ری منازعات داخلی ................................................................................. ۲۷
نقدهای معرفتی و اجتماعی به علم دینی ................................................................... ۲۹
مواجهۀ رویکردهای تحلیلی و قاره ای با علم دینی در ایران ................................................ ۳۰
فصل اوّل .............................................................................. ۳۳
دوگانۀ تولید و انکشاف در علم ........................................................ ۳۳
اشکال اوّل؛ کالاانگا ری علم و علوم اجتماعی .............................................................. ۳۳
علم به عنوان یک برساخت اجتماعی و اندیشۀ دینی ....................................................... ۳۴
نفی لفظیبودن اشکال ..................................................................................... ۳۵
حکمت متعالیه و جمع دوگانۀ ذاتمندی و برساخت گرایی در علم .......................................... ۳۶
جهان اوّل و نفس الامر معانی .............................................................................. ۳۷
نفس الامر و رویکردهای مختلف ........................................................................... ۳۸
نفس الامر و هویت انکشافی علم .......................................................................... ۳۹
۶ / بیست پرسش دربارۀ علوم انسانی
نفس الامر افعال و کنش های انسانی ...................................................................... ۴۱
نفس الامر معانی اعتبا ری و برساخته ....................................................................... ۴۲
جهان دوم و ذهن عالِم ...................................................................................... ۴۲
تجرد و ثبات معرفت علمی .................................................................................. ۴۳
فهم حقایق متافیز یکی طبیعی و انسانی .................................................................... ۴۴
تصرفات انسانی در معانی و مفاهیم و تحر یفات علمی ..................................................... ۴۵
انواع تصرفات در تصورات و تصدیقات..................................................................... ۴۶
تصرفات انسانی به عنوان موضوعات نوین علمی .......................................................... ۴۷
تحصیل علم و تولید مقدمات ................................................................................ ۴۸
ذات و هویت مقدمات و مسیر معرفت ...................................................................... ۴۹
قلمرو تلاش، کار و تولید عالِم ............................................................................... ۵۱
نفس الامر موضوعات نظ ری و عملی ....................................................................... ۵۲
مراتب نفس الامر ........................................................................................... ۵۳
وجوه اشتراک جهان دوم و سوم ........................................................................... ۵۵
تکوین جهان سوم در جهان دوم ........................................................................... ۵۶
شبکۀ منطقی معانی ......................................................................................... ۵۸
تولید فرهنگی و دوگانۀ ذات و برساختهبودن معنا .......................................................... ۵۹
تمایز فرهنگ و علم به فرهنگ .............................................................................. ۶۱
رویکرد پدیدارشناختی در جامعه شناسی معرفت ........................................................... ۶۲
تمایز جامعه شناسی معرفت و علم با رویکردهای مختلف .................................................. ۶۳
تمایز موضوع علوم و جامعه شناسی علوم .................................................................. ۶۵
تمایز علوم دینی و علم کلام ................................................................................ ۶۶
تمایز روش وصول به حقیقت یک معنا با روش توز یع فرهنگی آن ......................................... ۶۷
تبیین نسبت دو لایۀ ثبات و سیلان معانی .................................................................. ۶۸
خلاصه و نتیجه گی ری ....................................................................................... ۶۹
فصل دوم .............................................................................. ۷۱
چیستی علم دینی ...................................................................... ۷۱
اشکال دوم .................................................................................................. ۷۱
عینیت و جهان شمولی و بین الاذهانی بودن علم ........................................................... ۷۳
عمومیت علم و حضور منطقه ای و کاربردی آن ............................................................ ۷۶
اشکال بر عمومیت علم دینی ............................................................................... ۷۸
نقد مبنایی اشکال ........................................................................................... ۷۹
پرسش از نسبت عقل و دین ................................................................................ ۸۰
نظرهای سه گانه در نسبت دین با علم و عقل ............................................................... ۸۱
تمایز اشکال بر دینیبودن علم براساس دو نظر دوم و سوم .............................................. ۸۳
فهرست / ۷
تبیین علم دینی با حفظ تمایز علم و دین .................................................................... ۸۵
وجوه شش گانۀ اتصاف علم به دینیبودن .................................................................. ۸۶
خلاصه و نتیجه گی ری ...................................................................................... ۱۶۵
فصل سوم ........................................................................... ۱۶۹
علم و فلسفه ......................................................................... ۱۶۹
اشکال سوم؛ استقلال علم از فلسفه ...................................................................... ۱۶۹
آغاز حسی و تکوین عقلی علوم بش ری .................................................................... ۱۷۰
ادراک عقلی واقعیت و وجود ............................................................................... ۱۷۲
مهملخواندن مفاهیم عقلی در حلقۀ وین ................................................................. ۱۷۳
نیاز علوم تجربی به گزاره های آزمون ناپذیر ............................................................... ۱۷۴
بسندگی معنایی و بسندگی علّ ی در فرایند علمی ........................................................... ۱۷۴
اصول غیرتجربی و غیرمحسوس علوم تجربی ........................................................... ۱۷۵
ابتنای ابطال پذی ری بر مبدأ عدمتناقض ................................................................... ۱۷۶
تکوین مفهوم پارادایم از دهۀ شصت ..................................................................... ۱۷۷
حس و عقل در اندیشۀ ابن سینا ........................................................................... ۱۷۸
معرفت های تأثیرگذار مثبت و منفی در دانش های تجربی ................................................ ۱۷۹
غفلت حلقۀ وین از مبادی غیرمحسوس علوم تجربی .................................................... ۱۸۰
تأثیر ز یست جهان در تکوین علوم تجربی ................................................................. ۱۸۱
سوژه و اب ژۀ علوم طبیعی معاصر ........................................................................... ۱۸۲
تفاسیر وهمی و عقلی از اصل واقعیت ..................................................................... ۱۸۳
بازاندیشی عقلی تفسیرهای فرهنگی هستی .............................................................. ۱۸۴
مواجهات عقلی و وهمی با حقایق متافیز یکی در بیان ابن سینا ............................................ ۱۸۵
تفاوت مواجهات فرهنگی و کلامی با مواجهات فلسفی در بیان فارابی ................................... ۱۸۶
متافیز یک و تأمّلات عقلی در القائات فرهنگی ............................................................. ۱۸۷
وجه تعلیمی تسمیه ر یاضیات و متافیز یک ................................................................. ۱۸۹
علوم درجه اوّل و درجه دوم ................................................................................ ۱۹۰
شباهت متافیز یک و فرهنگ ............................................................................... ۱۹۱
تأخر زمانی روش شناسی از روش ......................................................................... ۱۹۲
تقدم ناخودآگاه متافیز یک بر علوم طبیعی ................................................................ ۱۹۲
خلاصه و نتیجه گی ری ...................................................................................... ۱۹۴
فصل چهارم .......................................................................... ۱۹۷
دین و فلسفه ......................................................................... ۱۹۷
اشکال چهارم؛ اشکال بر اسلامی بودن فلسفه ........................................................... ۱۹۷
۸ / بیست پرسش دربارۀ علوم انسانی
کاربرد تار یخی فلسفه و علم ............................................................................... ۱۹۸
تقسیمات تار یخی فلسفه .................................................................................. ۱۹۹
تقابل علم و فلسفه در قرن نوزدهم ........................................................................ ۲۰۰
مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی تفسیر پوز یتویستی علم ......................................... ۲۰۰
دینیبودن علوم به حسب موضوع آنها .................................................................. ۲۰۱
معنای دینیبودن موضوع یک علم ........................................................................ ۲۰۲
دینیبودن فلسفه .......................................................................................... ۲۰۳
متافیز یک عهده دار شناخت دینیبودن خود و سایر علوم ................................................ ۲۰۴
دینی یا سکولار بودن فلسفه بهلحاظ واقع ................................................................ ۲۰۶
مراد از اسلام در فلسفۀ اسلامی .......................................................................... ۲۰۷
ناسازگا ری فلسفۀ الحادی با دین دا ری ..................................................................... ۲۰۸
نسبت دین دا ری با فلسفۀ اسلامی ......................................................................... ۲۰۸
فلسفه به حسب دو مقام ثبوت و اثبات .................................................................... ۲۰۹
هویت ذهنی و فرهنگی فلسفه های کاذب ................................................................. ۲۱۰
مغالطات منطقی و تبیین های کارکردی فلسفه های کاذب ................................................. ۲۱۱
فلسفه و فرهنگ ............................................................................................ ۲۱۱
نسبت فلسفه و فرهنگ در اندیشۀ فارابی ................................................................. ۲۱۲
خلاصه و نتیجه گی ری ...................................................................................... ۲۱۳
فصل پنجم ........................................................................... ۲۱۵
جایگاه نقل در فلسفۀ اسلامی ....................................................... ۲۱۵
اشکال پنجم................................................................................................ ۲۱۵
معنای اشتمال دین بر عقل و نقل .......................................................................... ۲۱۶
معنای اسلامیبودن فلسفه ................................................................................ ۲۱۸
جایگاه عقل و نقل در فلسفۀ اسلامی ...................................................................... ۲۲۰
معنای اشتمال فلسفۀ اسلامی بر عقل و نقل ............................................................. ۲۲۲
عقلانیت مدرن و توهم تقابل عقل برهانی و عقل شهودی ............................................... ۲۲۳
نسبت عقل مفهومی و شهودی در تار یخ فلسفۀ اسلامی ................................................ ۲۲۵
پیامدهای انکار عقل مجرد و شهود آن در عقلانیت مدرن ............................................... ۲۲۶
تقابل یا تعامل عقل و شهود ............................................................................... ۲۲۷
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۲۲۸
فصل ششم .......................................................................... ۲۳۱
دو رویکرد تأسیسی و تهذیبی ........................................................ ۲۳۱
اشکال ششم ............................................................................................... ۲۳۱
ابهامات مربوط به معنای تهذیب و تأسیس .............................................................. ۲۳۲
فهرست / ۹
تفسیر تقابلی از دو رویکرد تهذیبی و تأسیسی ............................................................ ۲۳۳
تفسیر سه گانه از رویکردهای تهذیبی و تأسیسی ........................................................ ۲۳۵
رویکرد تهذیبی محض .................................................................................... ۲۳۶
رویکرد تأسیسی محض ................................................................................... ۲۳۷
تلفیق رویکرد تهذیبی و تأسیسی.......................................................................... ۲۳۷
ضرورت آرمانی تحول ساختا ری علم مدرن .............................................................. ۲۳۸
ابعاد چهارگانه و ظرفیت های روش تهذیبی .............................................................. ۲۳۹
هژمونی علم مدرن و کاربرد روش تهذیبی ................................................................ ۲۴۰
کارآمدی علم مدرن و کارب ری روش تهذیبی .............................................................. ۲۴۱
روش تهذیبی و واکا وی نظر یات موجود .................................................................. ۲۴۲
آورده های روش تهذیبی .................................................................................. ۲۴۴
شواهد تجربی دین و انسجام اجتماعی برای تفاسیر مختلف اجتماعی ................................. ۲۴۴
تأثیر رویکردهای فلسفی در تکوین نظر یات خرد و کلان جامعه شناختی ................................ ۲۴۶
تأثیر مبانی فلسفی در تفسیر نسبیت خاص .............................................................. ۲۴۷
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۲۴۹
فصل هفتم ........................................................................... ۲۵۳
پیشینه و کارنامۀ علم دینی در ایران ................................................. ۲۵۳
اشکال هفتم ............................................................................................... ۲۵۳
محورهای اشکال ......................................................................................... ۲۵۴
غلبۀ مفهوم مدرن علم و نفی پیشینۀ علم در جهان اسلام .............................................. ۲۵۵
معنای بومیکردن سو ژۀ مدرن علم ...................................................................... ۲۵۶
غفلت از تکثر معانی مدرن علم ........................................................................... ۲۵۷
معنا و منزلت علم در جهان اسلام ........................................................................ ۲۵۸
جر یان های مختلف علمی در تار یخ اسلام ................................................................ ۲۵۹
الحاق علوم اجتماعی جهان اسلام به انسانیات .......................................................... ۲۶۱
سیط رۀ سو ژۀ مدرن و نفی هویت علمی علوم اجتماعی مسلمین ........................................ ۲۶۲
کارکرد منفی درس تار یخ تفکر اجتماعی مسلمین ........................................................ ۲۶۴
مراحل چهارگانۀ انتقال مفاهیم علمی مدرن .............................................................. ۲۶۵
زمینه های تکوین درس تار یخ تفکر اجتماعی مسلمین ................................................... ۲۶۵
کارنامۀ چهل سالۀ بومی سا زی ............................................................................ ۲۶۷
تار یخ سا زی برای علم مدرن .............................................................................. ۲۶۸
توجه به هویت فلسفی و فرهنگی علم مدرن .............................................................. ۲۷۰
توجهات راهبردی نخبگانی و موانع اجرایی مدیران ...................................................... ۲۷۱
انتقال ضعیف و بیمارگونۀ علوم اجتماعی مدرن .......................................................... ۲۷۳
۱۰ / بیست پرسش دربارۀ علوم انسانی
تمنی علوم تار یخی و اغواگ ری های رسانه ای ............................................................ ۲۷۴
چشم ها را باید شست ..................................................................................... ۲۷۵
امکان علوم اجتماعی اسلامی به دلیل وقوع آن .......................................................... ۲۷۶
نفی تلازم بین واقع نشدن و امتناع ....................................................................... ۲۷۸
هژمونی مشهورات و مقبولات ............................................................................ ۲۷۸
موانع و عوامل افق گشایی های علمی..................................................................... ۲۷۹
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۲۸۲
فصل هشتم .......................................................................... ۲۸۵
تعاملات علمی اسلام و غرب ........................................................ ۲۸۵
اشکال هشتم .............................................................................................. ۲۸۵
رویکردهای سه گانۀ مواجهه با علوم مدرن ............................................................... ۲۸۶
ویژگی های رویکرد تهذیبی در علم دینی .................................................................. ۲۸۸
معنای مسمومیت علم مدرن در رویکرد کل گرا ........................................................... ۲۸۹
مسمومیت علم در نحوۀ کاربرد یا در متافیز یک ........................................................... ۲۹۰
مغالطۀ مرد پوشالی یا پهلوان پنبه ......................................................................... ۲۹۲
صورت فلسفی و شیوۀ زندگی علم مدرن ................................................................. ۲۹۲
مواجهات علمی دوگانۀ اسلام با جهان غرب ............................................................. ۲۹۳
مواجهۀ دوگانۀ غرب با علوم اسلامی ..................................................................... ۲۹۴
برخورد تهذیبی با علم مدرن با رویکرد تأسیسی .......................................................... ۲۹۴
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۲۹۵
فصل نهم ............................................................................ ۲۹۷
تعاملات علم، دین، عقل و نقل ...................................................... ۲۹۷
اشکال نهم ................................................................................................ ۲۹۷
دیدگاه های مختلف دربا رۀ تأثیرات آزمون ................................................................ ۲۹۸
مسیر الحاق گزاره های دینی به گزاره های علمی ........................................................ ۲۹۹
اصول و مبانی سه گانۀ اشکال .............................................................................. ۳۰۰
حکایت ضرو ری و انکارناپذیر عقل از واقع................................................................. ۳۰۱
اِخبار از نومن و استحالۀ تناقض در متن واقع ............................................................. ۳۰۱
پارادوکس فلسفی آمپرسیسم ............................................................................. ۳۰۲
نیاز معرفت تجربی به دیگر حوزه های معرفتی ............................................................ ۳۰۳
بنیان های متافیز یکی عقلانیت انتقادی پوپر .............................................................. ۳۰۳
دین ضددین علم مدرن در بیان لاتور ...................................................................... ۳۰۴
ابتنای علوم تجربی بر علوم عقلی ......................................................................... ۳۰۴
مفاهیم کلی و شهود نازل حقایق عقلی .................................................................... ۳۰۵
فهرست / ۱۱
علوم عقلی و حذف دو گانه های کاذب ..................................................................... ۳۰۵
محدودیت و اسارت علم پوز یتویستی ..................................................................... ۳۰۷
گستردگی و امارت علم دینی ............................................................................... ۳۰۷
عقل و قلمرو منابع و ابزار و روش های علمی .............................................................. ۳۰۸
تعامل عقل با حس و وحی .................................................................................. ۳۰۹
کاربرد گستردۀ روش های نقلی برای موضوعات محسوس و معقول و فراعقلی......................... ۳۱۰
روش های متنوع نقلی نسبت به موضوعات مختلف....................................................... ۳۱۱
تعامل علم تجربی با تفسیر پوز یتویستی علم .............................................................. ۳۱۲
تعاملات وحی، نقل، عقل، حس و تجربه ................................................................. ۳۱۳
مفتاح و مصباح و میزان بودن عقل در نسبت با نقل ....................................................... ۳۱۴
میزانبودن عقل و مستقلات عقلیه ....................................................................... ۳۱۵
قراین لفظی و عقلی در فهم متن .......................................................................... ۳۱۶
عملکرد تأسیسی، مول وی، ارشادی و امضایی نقل در نسبت با عقل و عرف .............................. ۳۱۷
اقسام تعارضات ادله با یکدیگر ............................................................................ ۳۱۷
احکام تعارضات ادلۀ نقلی با یکدیگر....................................................................... ۳۱۸
تعارض های بد وی .......................................................................................... ۳۱۹
تعارض های مستقر ......................................................................................... ۳۲۰
اقسام تعارضات ادلۀ عقلی با یکدیگر ...................................................................... ۳۲۱
اقسام چهارگانۀ تعارضات ادلۀ عقلی و نقلی .............................................................. ۳۲۳
تعامل همهجانبۀ عقل استنباطی با عقل تجربی و تجر یدی ............................................... ۳۲۵
تعاملات دیالکتیکی و فزایندۀ عقل استنباطی با عقل تجربی و تجر یدی ................................ ۳۲۷
تأثیر عقل و وحی در ابعاد توصیفی و انتقادی علوم اجتماعی ............................................ ۳۲۸
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۳۲۹
فصل دهم ............................................................................ ۳۳۱
علم و اقتدار .......................................................................... ۳۳۱
اشکال دهم؛ حقیقت جویی یا تأمین اقتدار ملّ ی............................................................ ۳۳۱
دوگانۀ اراده و علم ......................................................................................... ۳۳۲
پیشینۀ تار یخی تقدم اراده بر علم ........................................................................ ۳۳۳
تمایز تقدم قدرت بر علم و تلازم آن دو ................................................................... ۳۳۴
تلازم علم و قدرت در حکمت اسلامی .................................................................... ۳۳۵
تلازم علم و قدرت در رویکرد پوز یتویستی ................................................................ ۳۳۵
محدودۀ عقلانیت و روشنگ ری علم تجربی .............................................................. ۳۳۶
رویکردهای سه گانۀ نسبت علم و قدرت.................................................................. ۳۳۸
دفع اشکال براساس رویکردهای پست مدرن............................................................ ۳۳۸
۱۲ / بیست پرسش دربارۀ علوم انسانی
رفع اشکال با رویکرد پوز یتویستی علم ................................................................... ۳۳۹
رفع اشکال با رویکرد عقلانی و دینی به علم .............................................................. ۳۴۲
تقدم علم بر قدرت و تقوم قدرت به علم.................................................................. ۳۴۴
نفی تقابل بین ارائۀ حقیقت و اعطای قدرت .............................................................. ۳۴۶
اَلعِلمُ سُلطانٌ با سه رویکرد تفسی ری ...................................................................... ۳۴۷
سند محتوایی و قرآنی روایت ............................................................................. ۳۴۸
معنای نخست روایت؛ تلازم علم و قدرت ................................................................. ۳۵۰
معنای دوم روایت؛ قدرت برهان و برساخت نبودن علم .................................................. ۳۵۱
معنای سوم روایت؛ احاطۀ سعی عالم بر معلومات ....................................................... ۳۵۳
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۳۵۶
فصل یازدهم ........................................................................ ۳۵۹
مسئلۀ علوم اجتماعی و انسانی .................................................... ۳۵۹
اشکال یازدهم؛ سبب پرسش از علوم انسانی ........................................................... ۳۵۹
طرح اشکال با رویکرد انتقادی ............................................................................ ۳۶۰
طرح اشکال با رویکردهای ذات گرای علمی .............................................................. ۳۶۱
پاسخ اوّل اشکال با نظر به دو رویکرد انتقادی و ذات گرا ................................................. ۳۶۳
گزارش های چهارگانۀ مخدوش از چالش علوم انسانی ................................................. ۳۶۵
اختصاصنداشتن چالش به علوم انسانی................................................................ ۳۶۵
چالش های فرهنگی علم مدرن ........................................................................... ۳۶۶
مراتب چالش در علوم کاربردی و پایه و اجتماعی ........................................................ ۳۶۷
پیشینۀ مسئلۀ علوم انسانی در دیگر کشورها ............................................................ ۳۶۹
پیشینۀ مسئلۀ علوم انسانی و اجتماعی در ایران .......................................................... ۳۷۱
د لایل نادیدهانگاشتن علوم اجتماعی جهان اسلام ...................................................... ۳۷۳
آفت نظ ری غفلت از مبانی علوم مدرن ................................................................... ۳۷۴
آفت فرهنگی و اجتماعی غفلت از مبانی علم مدرن ...................................................... ۳۷۶
رفع آسیب ها با تبدیل سو ژۀ غالب به سو ژۀ مقابل ........................................................ ۳۷۷
تقدم چالش های معرفتی و فرهنگی علم مدرن بر بُعد سیاسی آن ...................................... ۳۷۸
نظر یات اجتماعی و حاشیه های سیاسی مدرن در کشورهای اسلامی ................................... ۳۸۰
نظر یات اجتماعی و تحرکات سیاسی بومی ............................................................... ۳۸۰
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۳۸۳
فصل دوازدهم ...................................................................... ۳۸۵
استغراب و شرق شناسی وارونه .................................................... ۳۸۵
اشکال دوازدهم؛ اسلامیشدن علوم و نسبی بودن علم ................................................. ۳۸۵
تفسیر علم دینی بر مبنای کاشفیت علم .................................................................. ۳۸۶
فهرست / ۱۳
علم دینی با تفاسیر فرهنگی و پست مدرن علم ........................................................... ۳۸۷
نظر اشکال به تفسیر فرهنگی و تار یخی علم ............................................................. ۳۸۹
شرق شناسی فرهنگی و علمی ادوارد سعید ............................................................... ۳۹۰
شرق شناسی وارونه........................................................................................ ۳۹۱
نقد دو قرائت پست مدرن و ترانس مدرن از شرق شناسی ............................................... ۳۹۲
پارادوکس مستقر در شرق شناسی ....................................................................... ۳۹۳
دعوت پارادوکسیکال بازگشت به خویش ................................................................. ۳۹۴
سو ژۀ غربی در شرق شناسی سعید ....................................................................... ۳۹۵
استغراب و شرق شناسی واژگونه ......................................................................... ۳۹۶
مراحل سه گانۀ تصرف غرب در جوامع غیرغربی ......................................................... ۳۹۷
کمانۀ شرق شناسی بهس وی غرب از موضع شرق........................................................ ۳۹۸
تفسیر انقلاب اسلامی از موضع شرق شناسی واژگونه .................................................. ۳۹۹
اشکالات بنایی و مبنایی شرق شناسی واژگونه ........................................................... ۳۹۹
بنیان های نظ ری شرق شناسی ............................................................................. ۴۰۱
نقدهای دوگانه از شرق شناسی ............................................................................ ۴۰۳
تفسیر غیرفرهنگی از علم دینی............................................................................ ۴۰۵
پیامدها و لوازم فرهنگی علم دینی ......................................................................... ۴۰۶
پیامدهای فرهنگی تعار یف فرهنگی علم................................................................... ۴۰۷
خلاصه و نتیجه گی ری ...................................................................................... ۴۰۸
فصل سیزدهم ....................................................................... ۴۱۱
قداست و نقدپذی ری ................................................................. ۴۱۱
اشکال سیزدهم ............................................................................................ ۴۱۱
قداست علم دینی .......................................................................................... ۴۱۲
قداست علم و معلوم در علم حصولی ...................................................................... ۴۱۳
درجات علمی و قداست .................................................................................... ۴۱۴
نقدپذیرنبودن امر مقدس و نقدپذی ری علم دینی .......................................................... ۴۱۵
پاسخ نقضی به نقدناپذی ری علم دینی ..................................................................... ۴۱۶
پاسخ حلّ ی نقدناپذی ری علم دینی .......................................................................... ۴۱۷
درجۀ دوم بودن بحث از قداست علوم .................................................................... ۴۱۷
منطق و روش شناسی ...................................................................................... ۴۱۸
علوم درجۀ اوّل و داو ری دربا رۀ صحت قضایای خارجی ................................................... ۴۱۹
تفاوت داو ری علم درجۀ اوّل و درجۀ دوم دربا رۀ علم مقدس .............................................. ۴۲۰
راه های چالش مدعیات علمی ............................................................................. ۴۲۱
جایگاه شناخت شبهات در دو فن جدل و برهان .......................................................... ۴۲۳
۱۴ / بیست پرسش دربارۀ علوم انسانی
قداست حقیقت سبب قداست علم به حقیقت ........................................................... ۴۲۳
تکرارنشدن حد وسط در اشکال .......................................................................... ۴۲۴
قید نقدناپذی ری در کب ری .................................................................................. ۴۲۵
روش و مبانی علم یقینی و علم دینی ...................................................................... ۴۲۶
ناسازگا ری پوز یتویسم با معرفت ایجابی و یقینی ......................................................... ۴۲۷
شرایط تحصیل علم مقدس .............................................................................. ۴۲۷
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۴۲۹
فصل چهاردهم ...................................................................... ۴۳۳
هرمنوتیک و فهم حقیقت دین ..................................................... ۴۳۳
اشکال چهاردهم .......................................................................................... ۴۳۳
ابتنای اشکال بر هرمنوتیک مفسرمحور فلسفی ......................................................... ۴۳۴
سطوح و رویکردهای سه گانۀ هرمنوتیک ................................................................ ۴۳۴
اغراض آگاه و ناخودآگاه ماتن ............................................................................ ۴۳۶
تقدم تار یخی رویکرد متن محور بر رویکرد ماتن محور .................................................... ۴۳۷
رویکردهای متن و ماتن محور در مواجهه با حیات انسان ................................................ ۴۳۸
وجه مشترک دو رویکرد متن و ماتن محور ................................................................ ۴۳۹
پیوند منطقی رویکرد مفسرمحور با هرمنوتیک فلسفی .................................................. ۴۳۹
اقسام مختلف معانی ....................................................................................... ۴۴۰
تکوین علوم بیانی در جهان اسلام ........................................................................ ۴۴۱
هرمنوتیک و معنای عرفانی تأویل .......................................................................... ۴۴۱
پیشینۀ تار یخی علوم تفسی ری ............................................................................ ۴۴۲
ر یشه های کانتی و نوکانتی هرمنوتیک فلسفی ........................................................... ۴۴۳
برساختبودن معنا و نسبیت حقیقت ..................................................................... ۴۴۴
مرگ متن و ماتن ........................................................................................... ۴۴۶
مبانی معرفت شناختی نظر یۀ تولید معنا ................................................................... ۴۴۷
فاصلۀ مستمر متن و تفسیر ............................................................................... ۴۴۷
انکشاف حقیقت و نسبیت به معنای محدودیت .......................................................... ۴۴۸
تمایز نسبت گرایی و نسبیت فهم .......................................................................... ۴۵۰
معانی پنج گانۀ نسبیت...................................................................................... ۴۵۰
نسبیت فهم و نسبیت حقیقت ............................................................................. ۴۵۱
نسبیت به معنای محدودیت و نسبی بودن مفهوم و اضافی بودن واقعیت ............................... ۴۵۲
دو مبنای متفاوت برای هرمنوتیک مفسرمحور .......................................................... ۴۵۳
من و دیگ ری در رویکرد هرمنوتیک مفسرمحور .......................................................... ۴۵۳
دین و معرفت دینی و هرمنوتیک مفسرمحور............................................................. ۴۵۵
نفی ذات و تار یخیدانستن معانی دینی .................................................................. ۴۵۶
فهرست / ۱۵
پیامدهای فلسفی هرمنوتیک مفسرمحور ................................................................ ۴۵۷
بنیان های فلسفی و کلامی علوم تفسی ری جهان اسلام ................................................. ۴۵۸
حکمت متعالیه و علوم تفسی ری ........................................................................... ۴۵۹
علم و علم دینی و حکمت متعالیه .......................................................................... ۴۶۱
هرمنوتیک فلسفی و علم پوز یتویستی ..................................................................... ۴۶۱
هرمنوتیک فلسفی و علم دینی ............................................................................ ۴۶۲
هرمنوتیک فلسفی و رئالیسم و پوز یتویسم ............................................................... ۴۶۳
حکمت اسلامی و هرمنوتیک مفسرمحور ................................................................ ۴۶۴
سطوح سه گانۀ معرفت ................................................................................... ۴۶۵
تمایزات طولی و عرضی و رویار وی معرفتی ............................................................... ۴۶۶
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۴۶۷
فصل پانزدهم ........................................................................ ۴۶۹
دانش های تفسی ری و معرفت علمی ................................................ ۴۶۹
اشکال پانزدهم؛ تمایز روشی و محتوایی علوم تجربی و انسانی با مطالعات دینی ...................... ۴۶۹
کلی، پراکنده، حداقلی و تفسیرپذیربودن مطالب قرآنی .................................................. ۴۷۰
تفاوت اشکال چهاردهم و پانزدهم ........................................................................ ۴۷۱
مراد از حداقلیبودن قرآن ................................................................................ ۴۷۲
تعر یف پوز یتویستی علم و تبیین تجربی پدیده ها ......................................................... ۴۷۳
میراث نوکانتی و تفکیک بین علوم طبیعی و اجتماعی .................................................... ۴۷۴
غلبۀ انسانیات بر علوم طبیعی و انسانی .................................................................. ۴۷۴
مقاطع سه گانۀ تبیین و تفسیر ............................................................................. ۴۷۵
بنیان متزلزل اشکال پانزدهم ............................................................................. ۴۷۶
ابتنای اشکال بر تعر یف پوز یتویستی از علم .............................................................. ۴۷۸
عقل و استفادۀ دانش تجربی از متافیز یک ............................................................... ۴۷۸
عقل و ارز یابی میراث فرهنگی ............................................................................ ۴۷۹
عقل و حذف تقابل بین دانش های تفسی ری و تبیینی ...................................................... ۴۸۰
عقل و روش های تبیینی از متافیز یک اخلاقی و تفسی ری ................................................. ۴۸۰
هویت علمی علوم نقلی ................................................................................... ۴۸۲
چگونگی ترابط منطقی علوم.............................................................................. ۴۸۲
چگونگی ارتباط علوم نقلی و تفسی ری با علوم تجربی و عقلی ........................................... ۴۸۳
ارتباط قرآن کر یم با علوم تجربی و تجر یدی............................................................. ۴۸۵
موضوعات مطرح در قرآن کر یم ......................................................................... ۴۸۶
د لایل اعتبار مدعیات قرآنی ............................................................................... ۴۸۶
فهم آیات و هرمنوتیک فلسفی ........................................................................... ۴۸۸
۱۶ / بیست پرسش دربارۀ علوم انسانی
مطالب کلی و جزئی در قرآن .............................................................................. ۴۸۹
قرآن کر یم به عنوان یکی از منابع و ابزارهای علم دینی .................................................. ۴۹۰
معنای علم در ترکیب علم دینی ........................................................................... ۴۹۲
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۴۹۳
فصل شانزدهم ....................................................................... ۴۹۷
جامعیت علمی قرآن کر یم ........................................................... ۴۹۷
اشکال شانزدهم؛ قرآن کتاب هدایت نیست ............................................................. ۴۹۷
تمایز بین دین و قرآن کر یم ............................................................................... ۴۹۸
غایت علم و غایت دین .................................................................................... ۴۹۹
دین و علم به دین و علم دینی ............................................................................. ۴۹۹
سبب دعوتنکردن قرآن کر یم به معنای پوز یتویستی علم ............................................... ۵۰۲
معرفی قرآن از خود به عنوان کتاب علمی و روشنگر ...................................................... ۵۰۳
پیوند هدایت و علم در آیات قرآن .......................................................................... ۵۰۴
تقدم علم بر هدایت در آیات قرآن کر یم................................................................... ۵۰۵
علم، غایت آفر ینش آسمان ها و زمین ..................................................................... ۵۰۶
هدایت انسان ها و علم به آیات آفاقی و انفسی ........................................................... ۵۰۷
علمیبودن قرآن در آیات و روایات ........................................................................ ۵۰۸
اختلاف مفسران در معنای تِبْیَانًا لِکُلِ یْءٍ شَ ................................................................ ۵۱۰
اتفاق مفسران بر اشتمال فی الجمله قرآن بر حقایق علمی ............................................... ۵۱۱
حقیقت کتاب از خطوط تا معانی و مصادیق ................................................................ ۵۱۲
قرآن کتاب هدایت آدمیان ................................................................................. ۵۱۴
قرآن کتاب علم به حقایق امور ............................................................................. ۵۱۵
ظاهر و باطن قرآن کر یم ................................................................................... ۵۱۶
مراتب تدبر در قرآن ........................................................................................ ۵۱۷
معنای جامعیت علمی قرآن ................................................................................ ۵۱۷
عقل استنباطی و استنطاق از قرآن ........................................................................ ۵۱۸
پاسخ های مستقیم و غیرمستقیم به متن .................................................................. ۵۱۹
پاسخ های غیرمستقیم روشی و موضوعی................................................................. ۵۱۹
پاسخ های غیرمستقیم موضوعی .......................................................................... ۵۲۰
نقش های سه گانۀ عقل در مواجهه با پیام های متن ....................................................... ۵۲۱
اشتمال متن به مفاهیم و معانی ........................................................................... ۵۲۲
قوای ادراکی ظاه ری و باطنی در مواجهه با ظاهر و باطن قرآن .......................................... ۵۲۲
چگونگی اشتمال قرآن بر جمیع علوم در مقام تفصیل ................................................... ۵۲۳
دو روش علم به معارف قرآنی ............................................................................. ۵۲۴
اشتمال متن بر مدلول های مستقیم و غیرمستقیم ........................................................ ۵۲۴
فهرست / ۱۷
ظاهر محسوس و باطن معنایی متن ...................................................................... ۵۲۵
مدلول های متون عرفی ................................................................................... ۵۲۶
فهم عمومی و متون علمی و دینی ........................................................................ ۵۲۶
فرهنگ و فطرت ........................................................................................... ۵۲۸
انبیاء و اثا رۀ عقول آدمیان ................................................................................. ۵۲۹
تحولات معنای عقل و علم ................................................................................. ۵۳۰
محدودنشدن حقایق فط ری به مفاهیم بدیهی ............................................................ ۵۳۱
محدودنشدن پیام علمی قرآن ............................................................................ ۵۳۲
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۵۳۴
فصل هفدهم ........................................................................ ۵۳۹
طبقه بندی علوم ..................................................................... ۵۳۹
اشکال هفدهم؛ جایگاه دین و علوم انسانی در طبقه بندی علوم ......................................... ۵۳۹
علم دینی و طبقه بندی علوم ............................................................................... ۵۴۰
طبقه بندی مرجع در یونسکو ............................................................................... ۵۴۱
طبقه بندی سه گانۀ مدرن علم ............................................................................. ۵۴۱
تعار یف و تقسیم منطقه ای و فرهنگی علم ................................................................ ۵۴۳
تفسیر فرهنگی و تار یخی از علم دینی و اسلامی ......................................................... ۵۴۴
د لایل ناسازگا ری تقسیمبندی های مدرن علم با علم دینی ................................................ ۵۴۵
تعار یف و تقسیم بندی های علم در جهان اسلام ......................................................... ۵۴۷
فارابی و تقسیم بندی علوم................................................................................ ۵۴۸
ناپایدا ری تقسیمبندی های مدرن علم .................................................................... ۵۴۹
د لایل تحولات تقسیمبندی های مدرن علم ................................................................ ۵۵۱
متافیز یک در تقسیم بندی فارابی .......................................................................... ۵۵۱
متافیز یک در تقسیمبندی های مدرن علم ................................................................ ۵۵۲
علوم انسانی در تقسیم بندی فارابی ...................................................................... ۵۵۴
الحاق ر یاضیات به علوم طبیعی .......................................................................... ۵۵۵
الحاق متافیز یک به علوم انسانی ......................................................................... ۵۵۵
پیامدهای الحاق متافیز یک به علوم نظ ری و انسانیات ................................................... ۵۵۶
متافیز یک و فرهنگ ....................................................................................... ۵۵۷
متافیز یک و تفکر انتقادی ................................................................................. ۵۵۹
نفس الامر معرفت های خیالی و وهمی ................................................................... ۵۵۹
خلاصه و نتیجه گی ری ...................................................................................... ۵۶۰
فصل هجدهم ....................................................................... ۵۶۳
۱۸ / بیست پرسش دربارۀ علوم انسانی
عمومیت و جهان شمولی علم دینی ................................................. ۵۶۳
اشکال هجدهم؛ جهان شمولی و بین الاذهانیبودن علم ................................................ ۵۶۳
واحدنبودن حدّ وسط در دلیل اشکال ..................................................................... ۵۶۴
تفاوت جهان شمولی و بین الاذهانی بودن قضایا ......................................................... ۵۶۴
علمیبودن به معنای شأن داشتن بین الاذهانیشدن .................................................... ۵۶۵
زمینه های فرهنگی تحقیق پذی ری علمی .................................................................. ۵۶۶
شرایط و پیامدهای هویت بین الاذهانی علم .............................................................. ۵۶۶
تنقیح اشکال با حفظ حدّ وسط دلیل ...................................................................... ۵۶۷
ابتنای مقدمۀ اوّل بر تعر یف پوز یتویستی از علم .......................................................... ۵۶۸
استفادۀ مقدمۀ اوّل از ایمان گر وی دینی .................................................................. ۵۶۹
تقابل عقل و ایمان در قبل و بعد از رنسانس ............................................................... ۵۷۰
مخدوشبودن دو مبنای مقدمۀ اوّل ....................................................................... ۵۷۱
قوای علّامه و عمّالۀ آدمیان ............................................................................... ۵۷۲
تمایز عقد و حکم علمی و عملی ........................................................................... ۵۷۳
انفعال در حکم علمی و فعال در حکم عملی .............................................................. ۵۷۳
اسلام به عنوان اصل دین ................................................................................. ۵۷۴
اصول و فروع دین ......................................................................................... ۵۷۵
هستی شناسی و معرفت شناسی دینی .................................................................... ۵۷۵
انسان شناسی دینی ....................................................................................... ۵۷۶
علم دینی مبتنی بر هستی شناسی و معرفت شناسی و انسان شناسی دینی .................................. ۵۷۷
عام و جهان شمول بودن مبانی علم دینی ................................................................ ۵۷۸
تفاسیر آسیب زا از علم دینی .............................................................................. ۵۷۸
مبانی عام و جهان شمول موضوعات دینی علوم ......................................................... ۵۷۹
بنیان های عام متافیز یک و علم دینی ...................................................................... ۵۸۱
توقف دین دا ری بر شناخت دینی عالَم .................................................................... ۵۸۲
بطلان و نفی عامِ موانع روشی علم دینی ................................................................. ۵۸۲
ابعاد عام و جهان شمول روشی علم دینی ................................................................ ۵۸۳
خطابات عام و فهم عمومی مدالیل متون مقدس ........................................................ ۵۸۵
د لایل تخصیص علوم به حوزه های مختلف فرهنگی ..................................................... ۵۸۶
عمومیت تجویزات در علم دینی .......................................................................... ۵۸۸
شمول علم دینی و مناسبات فرهنگی و تمدنی آن ........................................................ ۵۸۹
دو نگاه فرهنگی و معرفت شناسانه به علم ................................................................ ۵۹۱
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۵۹۳
فصل نوزدهم ........................................................................ ۵۹۷
فهرست / ۱۹
حاکمیت و علم ...................................................................... ۵۹۷
اشکال نوزدهم؛ نفی دخالت حاکمیت در علوم ........................................................... ۵۹۷
بنیان های نظ ری اشکال ................................................................................... ۵۹۸
چالش های نظ ری پوز یتویسم ............................................................................. ۵۹۹
پرسش از نسبت نهاد علم با دیگر نهادهای اجتماعی ..................................................... ۶۰۰
ذات و هویت معرفت های علمی و غیرعلمی ............................................................... ۶۰۰
استقلال هویت معرفت ها از ارادۀ افراد ................................................................... ۶۰۱
تأثیر کنش انسانی در ورود معرفت به عرصۀ ذهن و فرهنگ ............................................. ۶۰۲
تعامل نهادهای معرفتی با دیگر نهادهای اجتماعی ........................................................ ۶۰۳
توسعۀ علوم انسانی و نیازهای مدیر یتی آن ............................................................... ۶۰۴
دامنۀ عملکرد حاکمیت سیاسی و نهادهای اجتماعی دربا رۀ علوم انسانی ............................... ۶۰۵
قلمرو مسئولیت حاکمیت سیاسی دربا رۀ علوم انسانی ................................................... ۶۰۸
حو زۀ استقلال و قلمرو وابستگی و تعامل .................................................................. ۶۰۹
تأثیر عمل و کنش انسان ها در وصول فرد و جامعه به معرفت های مختلف ............................... ۶۱۰
پرسش از مسئولیت متقابل نهاد علم و سیاست ........................................................... ۶۱۱
نسبت دانشمند و سیاستمدار با تفسیر پوز یتویستی علم ................................................ ۶۱۲
استقلال معرفت علمی در حر یم خصوصی آن ............................................................ ۶۱۴
نفی هویت مستقل معرفت علمی و انکار حر یم خصوصی علم ............................................ ۶۱۵
استقلال فراگیر و همهجانبۀ علم با هویت تجربی و عقلی ................................................ ۶۱۶
روشنگ ری و مسئولیت اجتماعی نهاد علم در برابر نهاد حاکمیت ......................................... ۶۱۷
خصلت های چهارگانۀ علم دینی و مواجهۀ اجتماعی فعال ................................................. ۶۱۸
مسئولیت بازاندیشی عالمانه دربا رۀ کنش های درونی جامعۀ علمی ...................................... ۶۲۰
مسئولیت جامعۀ علمی دربا رۀ کنش های بیرونی .......................................................... ۶۲۱
مواجهۀ فعال نهاد علمی با دیگر نهادهای اجتماعی ...................................................... ۶۲۲
نیاز تار یخی علم به تعامل دیگر نهادهای اجتماعی ....................................................... ۶۲۳
عوامل اجتماعی تکوین، تحر یف، انحراف و معرفت های بدیل .......................................... ۶۲۳
مدینۀ فاضله و حکمرانی دانش در برابر نهادهای اجتماعی ............................................. ۶۲۴
نتایج طغیان نظام سیاسی به نهاد علم؛ تحر یف و انحراف و انکار ....................................... ۶۲۵
انحاء تعامل حاکمیت با نهاد علم .......................................................................... ۶۲۶
حاکمیت و نهادهای علمی در تار یخ اندیشۀ اسلامی ..................................................... ۶۲۷
ارزش ذاتی علم در آیات و روایات ........................................................................ ۶۲۸
محوربودن علم برای عمل و عبادت ...................................................................... ۶۲۹
علم نافع و نافع تر ین علوم ................................................................................. ۶۳۱
مسئولیت عالمان و نهادهای علمی ....................................................................... ۶۳۲
۲۰ / بیست پرسش دربارۀ علوم انسانی
مسئولیت حفظ استقلال نهاد علم در قبال نهادهای سیاسی و اقتصادی ................................ ۶۳۳
مسئولیت نهاد سیاست در قبال نهاد علم ................................................................. ۶۳۵
منزلت اجتماعی علم در اندیشۀ اسلامی ................................................................. ۶۳۶
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۶۳۷
فصل بیستم .......................................................................... ۶۳۹
رویکرد جهشی به تولید علم و مرجعیت علمی ...................................... ۶۳۹
اشکال بیستم؛ امتناع رویکرد جهشی و تحصیل مرجعیت علمی در کمتر از دو یا سه سده .............. ۶۳۹
پرسش ها و ابعاد مربوط به ادعای امتناع .................................................................. ۶۴۰
فرهنگی و تار یخی بودن جهش علمی و مرجعیت علمی .................................................. ۶۴۱
روش های مربوط به تحصیل علم در مقام اثبات و ثبوت ................................................. ۶۴۲
عوامل درونی و بیرونی تحقق مرجعیت علمی ............................................................ ۶۴۳
هویت بین الاذهانی مرجعیت علمی ....................................................................... ۶۴۳
موانع و راه های میان بر برای حرکت جهشی ............................................................. ۶۴۴
جهش های علمی رخ داده و وصول به م رجعیت علمی.................................................... ۶۴۶
نگاه تک خطی به تحولات فرهنگی و تار یخی علم ........................................................ ۶۴۷
تکثرگرایی علمی و تحولات انقلابی ....................................................................... ۶۴۸
تکثرگرایی علمی در مقام اثبات و جهان شمولی در مقام ثبوت ........................................... ۶۴۹
جهش و مرجعیت علمی با نگاه تک خطی به علم .......................................................... ۶۵۱
جهش انقلابی علمی در ابعاد فرهنگی و تمدنی .......................................................... ۶۵۲
تغییر مرزهای دانش با حفظ هویت دانش موجود ........................................................ ۶۵۳
جهش علمی و تحول هویتی علم ......................................................................... ۶۵۳
موانع مرجعیت یافتن دانش های افق گشا ................................................................ ۶۵۵
مواز ین کشف حقیقت و قواعد مقبولیت .................................................................. ۶۵۶
موانع جهش علمی علوم عینیت یافته .................................................................... ۶۵۶
فرصت ها و موانع برای جهش در مرجع بودن علمی دانش های نوپدید ................................. ۶۵۸
مرجع و مقبول بودن منطقه ای علم ........................................................................ ۶۶۰
مرجعیت مطلق علوم منطقه ای و ف رهنگی ................................................................. ۶۶۰
خلاصه و نتیجه گی ری ..................................................................................... ۶۶۲
ضمیمه ............................................................................... ۶۶۵
تئولو ژی، الهیات، علم و امر دینی ................................................... ۶۶۵
مقدمه ..................................................................................................... ۶۶۵
بخش اوّل: نسبت تئولو ژی و دین در جهان مدرن ....................................................... ۶۶۵
بخش دوم: الهیات و علم و دین در جهان اسلام ........................................................ ۶۶۹
بخش سوم: داو ریهای مختلف دربا رۀ امر دینی و معرفتها و علوم مفهومی ................................. ۶