مسئله علم در ایران

دیباچۀ پژوهشگاه........................................................................................................................................................ 7

پیشگفتار....................................................................................................................................................................... 9

مقدمه.......................................................................................................................................................................... 13

1. فلسفۀ علم....................................................................................................................................................... 13

1-1. از فلسفه و علم تا فلسفۀ علم................................................................................................................... 13

2-1. نسبت علم و فلسفه در فلسفة علم........................................................................................................... 15

3-1. ارزش فلسفة علم..................................................................................................................................... 18

4-1. پیوند علم و فلسفه در میان دستگاه‌‌های باور مدعی شناخت................................................................... 19

2. واقع‌گرایی علمی و علم................................................................................................................................... 20

1-2. ابعاد واقع‌گرایی علمی............................................................................................................................... 20

2-2. تعریف علم ............................................................................................................................................... 20

3-2. ویژگی‌‌های نظریه‌‌های علمی..................................................................................................................... 21

3. نکتۀ پایانی: امکان و لزوم تعامل مابعدالطبیعۀ عمومی و علم.................................................................... 22

دفتر یکم: در بارۀ فلسفۀ علم

یکم. فلسفۀ علمِ تحلیلی یا فلسفۀ علمِ قاره‌یی؟ مسئله این است!

درآمد........................................................................................................................................................................... 27

1. تعریف فلسفه.................................................................................................................................................. 28

1-1. فلسفۀ تحلیلی........................................................................................................................................... 29

2-1. فلسفۀ قاره‌یی........................................................................................................................................... 30

2. تعریف علم....................................................................................................................................................... 31


3. تعریف فلسفۀ علم........................................................................................................................................... 34


4. فلسفۀ علم قاره‌یی.......................................................................................................................................... 34


5. فلسفۀ علم تحلیلی.......................................................................................................................................... 37


6. مقایسه میان دو فلسفۀ علم تحلیلی و فلسفۀ علم قاره‌یی......................................................................... 38


7. نتیجه­گیری...................................................................................................................................................... 39

دوم. موضوعات کلی فلسفه‌‌های فیزیک و ریاضیات و علوم اجتماعی در پرتو واقع‌گرایی علمی

درآمد........................................................................................................................................................................... 41

1. زمینۀ فعالیت آموزشی-پژوهشیِ دانشگاهی من....................................................................................... 41


2. موضع من در فلسفۀ علم: واقع‌گرایی علمی................................................................................................ 42


3. موضوعات کلی پژوهش................................................................................................................................ 45

1-3. در زمینۀ فلسفۀ فیزیک ............................................................................................................................ 45

2-3. در زمینۀ فلسفۀ ریاضیات ....................................................................................................................... 46

3-3. در زمینۀ فلسفۀ علوم اجتماعی................................................................................................................. 47

سوم. درآمدی به فلسفۀ جامعه‌شناسی ریاضیاتی

1. معنای جامعه‌شناسی ریاضیاتی.................................................................................................................... 49


2. بسامد کاربرد «جامعه‌شناسی ریاضیاتی» و «فلسفۀ جامعه‌شناسی ریاضیاتی»...................................... 50


3. معنای «فلسفۀ جامعه‌شناسی ریاضیاتی».................................................................................................... 51


4. سودمندی جامعه‌شناسی ریاضیاتی............................................................................................................... 52


5. سودمندی ریاضیاتی‌سازی جامعه‌شناسی.................................................................................................... 56


6. تاریخچۀ جامعه‌شناسی ریاضیاتی................................................................................................................. 58


7. نگاهی به وضعیت جامعه‌شناسی ریاضیاتی کنونی ....................................................................................... 64


8. برنامۀ جامعه‌شناسان ریاضیاتی..................................................................................................................... 65


9. بهره‌گیری از الگو‌های مبتنی بر علّیّت............................................................................................................ 68


10. بهره‌گیری از ریاضیات فرایند‌‌های تصادفی .............................................................................................. 72


11. چند الگوی مهم در بهره‌گیری از ریاضیات در جامعه‌شناسی.................................................................. 73


12. لزوم توجه به ویژگی‌‌های علوم اجتماعی در برابر علوم طبیعی.............................................................. 76


13. به سوی جامعه‌شناسی ریاضیاتی فراگیر................................................................................................... 79


14. ریاضیات مناسب برای بازنمایی روابط اجتماعی....................................................................................... 83


15. اصل علّیّت در علوم اجتماعی........................................................................................................................ 85


16. طرح کلی الگوی ریاضیاتی در علوم اجتماعی............................................................................................ 87


17. سخن پایانی................................................................................................................................................... 91

دفتر دوم: در بارۀ پیوند میان میان علم و ناعلم

چهارم. از فیزیک و فلسفه تا فلسفۀ فیزیک

1. طبقه‌بندی روابط میان فیزیک و فلسفه ........................................................................................................ 95


2. زمان جدایی میان فیزیک و فلسفه................................................................................................................ 98


3. سنّت هیومی...................................................................................................................................................... 99


4. فلسفه نزد فیزیک­دانانی چون نیوتن........................................................................................................... 101


5. جای فلسفه روش علمی نیوتن.................................................................................................................... 104


6. خاستگاه پیش­فرض نظم جهان نزد نیوتن................................................................................................. 104


7. بحران در فیزیک نیوتنی و مسئلۀ ویژگی آیینگی فیزیک در برابر طبیعت ............................................. 106


8. نفی وجود پارادایم و تغییر پارادایمی در علوم طبیعی................................................................................. 108


9. قوانین فیزیک و خطاپذیری و تصحیح‌پذیری آن‌ها در برابر قوانین طبیعت......................................... 108


10. از الگوی بطلمیوسی حرکت افلاک تا فیزیک نیوتنی ............................................................................. 110


11. نظریۀ مطابقتی صدق در فیزیک در برابر دیگر نظریه‌‌های صدق........................................................... 115


12. پیش­فرض سامانمندی جهان در برابر جهان آشوبناک......................................................................... 117


13. تعین‌گرایی و پیش‌بینی‌پذیری................................................................................................................... 118


14. ذاتی نبودن عدم قطعیت............................................................................................................................. 120


15. بازگشت متافیزیک به فیزیک به­طور خاص و به علم به­طور عام......................................................... 120


16. مباحث مابعدالطبیعۀ تحلیلی....................................................................................................................... 122


17. میزان صلاحیت فیزیک­دانان در ادعا‌های فلسفی به­طور عام و ادعا‌های متافیزیکی به­طور خاص..................... 123

پنجم. فیزیک و متافیزیک

1. خاستگاه اصطلاحات فیزیک و متافیزیک................................................................................................... 127


2. موضوع و نام این شناخت............................................................................................................................. 128


3. چگونگی پیوند میان فیزیک و متافیزیک از ارستو تا کانت....................................................................... 130


4. گزاره‌‌های تحلیلی و تجربی هیوم و بیدار شدن کانت از خواب جزمی .................................................... 131


5. کوشش کانت برای برون­شد از بن­بست شکاکیت هیومی با برنامۀ سنجش خرد ناب......................... 133


6. کانت از امکان‌پذیری مابعدالطبیعۀ عام تا امکان‌ناپذیری مابعدالطبیعۀ خاص...................................... 135


7. نگرش‌‌های فلسفی به فیزیک: پوزیتیویستم، نو کانتی‌گرایی، و تجربی‌گرایی....................................... 137


8. پدیدآیی پوزیتیویسم منطقی و نفی مابعدالطبیعه....................................................................................... 138


9. پوپر و مابعدالطبیعه ........................................................................................................................................ 139


10. دیگر جریان‌‌های فلسفی در برابر فلسفۀ تحلیلی..................................................................................... 141


11. احیا و ورود متافیزیک به درون سنّت تحلیلی........................................................................................... 142


12. متافیزیک تحلیلی......................................................................................................................................... 143

ششم. رابطۀ میان علم و فرهنگ‌شناسی

چکیدۀ سخنرانی.................................................................................................................................................. 147

1. مقدمه............................................................................................................................................................... 149


2. ایستار این جانب در برابر علم: واقع‌گرایی علمی........................................................................................ 151


3. تعریف علم....................................................................................................................................................... 151


4. ویژگی‌‌های نظریه‌‌های علمی......................................................................................................................... 152


5. وظیفۀ علم........................................................................................................................................................ 153


6. تعریف فرهنگ................................................................................................................................................ 154

1-6. فرهنگ به معنای عام................................................................................................................................ 154

2-6. فرهنگ به معنای خاص............................................................................................................................. 155

7. بخش‌بندی‌هائی در فرهنگ بر پایۀ ویژگی‌‌های فرهنگ........................................................................... 156


8. رابطۀ علم و فرهنگ........................................................................................................................................ 159


9. چند تز.............................................................................................................................................................. 163


10. جمع­بندی نهایی........................................................................................................................................... 166

هفتم. تعامل علوم تجربی و فلسفه: رابطۀ فیزیک و فلسفه در اصول ریاضیاتی فلسفۀ طبیعی نیوتن

1. جدال میان فیزیک و متافیزیک و نقش نیوتن............................................................................................ 169


2. چگونگی تبیین جدال میان فیزیک و مابعدالطبیعه..................................................................................... 171


3. نقش نیوتن و کتاب او در این جدال............................................................................................................. 171


4. نیوتن و پوزیتیویسم...................................................................................................................................... 172


5. مبانی معرفتی کتاب نیوتن............................................................................................................................ 174


6. آیا فلسفه پایانی دارد؟.................................................................................................................................... 175

‌7. مقایسۀ شناخت شناخت علمی و شناخت فلسفی بر پایۀ روش‌شناسی ‌آن‌ها...................................... 176

هشتم. از هویت ممتنع علم دینی تا امتناع تأسیس آن

1. درآمد................................................................................................................................................................ 179


2. سخنان دکتر باقری....................................................................................................................................... 180

1-2. اشاره‌ئی به بحث اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها و علوم.................................................................................. 180

2-2. از لزوم تصور درست از علم و دین تا عدم تعهد دین به ایجاد علم دینی.............................................. 180

3-2. علم دینی به مثابۀ دغدغۀ دانشمند .......................................................................................................... 181

4-2. قرائت تهذیبی و قرائت دایره­المعارفی..................................................................................................... 182

5-2. وجود پیش­فرض‌‌های دینی....................................................................................................................... 182

3. سخنان دکتر اکرمی ....................................................................................................................................... 183

1-3. پیشینۀ علم ایدئولوژیک........................................................................................................................... 183

2-3. اشاره‌ئی به سابقۀ علم دینی در غرب...................................................................................................... 185

3-3. جایگاه و پیشینه و ساختار کتاب دکتر باقری.......................................................................................... 186

4-3. علم دینیِ «تأسیسیِ» دکتر باقری ........................................................................................................... 187

5-3. لزوم توجه دقیق‌تر به تعریف علم و متافیزیک و دین.............................................................................. 188

6-3. علوم تجربی در پرتو واقع­گرایی علمی...................................................................................................... 190

7-3. ویژگی‌‌های نظریۀ علمی............................................................................................................................ 190

8-3. مبانی دکتر باقری: پسااثبات‌گرایی و گزیده‌گویی................................................................................... 192

9-3. دو دلیل در  بی­معنایی علم دینی و نفی آن‌ها از سوی دکتر باقری........................................................... 193

10-3. مراحل تحقق «علم تجربی دینی»‌‌ از نظر دکتر باقری............................................................................ 194

11-3. پدیدآوری علم دینی به مثابۀ یک امر پسینی........................................................................................ 197

12-3. چالش‌ها در برابر این خوانش حداقلی از «علم دینی»........................................................................... 197

13-3. آیا می‌توان پیش­فرض را از دین استخراج کرد؟................................................................................... 198

14-3. عدم اثبات پیش­فرض­ها از نظر دکتر باقری.......................................................................................... 199

15-3. نگاهی به تز «انسان چونان عامل»......................................................................................................... 201

16-3. آیا همة علوم انسانی­ ایدئولوژی­زده‌اند؟................................................................................................. 203

17-3. علوم دینی گوناگون بر حسب دین‌‌های مختلف...................................................................................... 204

18-3. حضور آموزۀ دینی در پیش­فرض........................................................................................................... 207

19-3. انتظار عرضۀ علم دینی از سوی مدعیان آن....................................................................................... 208

4. پاسخ دکتر باقری........................................................................................................................................... 209

1-4. توجه به رئالیسم لاکاتوش...................................................................................................................... 209

2-4. بهره‌گیری از معنائی گسترده برای متافیزیک........................................................................................... 210

3-4. تجربه و متافیزیک..................................................................................................................................... 211

4-4. ایراد به دکتر اکرمی در بارۀ ادعای اهمیت تجربه نزد کانت..................................................................... 212

5-4.پاسخ دکتر اکرمی در ارتباط با تأکید کانت بر تجربه و عدم امکان شناخت عقلی جهان فراتر از تجربه.... 212

6. سخن دکتر باقری.......................................................................................................................................... 213

1-6. کانت در برابر حس‌گرایی و تجربه‌گرایی.................................................................................................. 213

2-6. ناتوانی تجربه در نفی متافیزیک............................................................................................................... 213

3-6. امکان‌ناپذیری نفی گزارۀ کلی متافیزیک با گزارۀ جزئی علمی................................................................. 214

4-6. عدم لزوم موافقت همگانی........................................................................................................................ 215

5-6. بضاعت اندک در برابر دیدگاه­‌های دایره­المعارفی و سرمایۀ کلان در بازار علم....................................... 215

7. پرسش‌‌های پرسشگران............................................................................................................................... 216


8. پاسخ دکتر اکرمی........................................................................................................................................... 219

1-8. از ادعا‌های گزاف تا فقدان هر گونه نمونه‌ئی از «علم تجربی انسانی اسلامی»........................................ 219

2-8. جمع‌بندی نظر در بارۀ علم دینی، پارادایم، و متافیزیک.......................................................................... 220

9. پاسخ دکتر باقری........................................................................................................................................... 222

1-9. توجه به موضع فوکو به علم تجربی.......................................................................................................... 222

2-9. در بارۀ رفتار‌گرایی، تأکید بر رابطۀ علم با واقعیت، دیدگاه آدورنو در بارۀ متافیزیک............................. 223

3-9. توصیه به خوش‌بینی در رویارویی با فرهنگ خویش.............................................................................. 224

دفتر سوم: در بارۀ فلسفۀ علم در ایران

نهم. پیشینه و آیندۀ کرسی‌‌های آکادمیک فلسفۀ علم در ایران

1. نگاهی به پیشینۀ فلسفۀ علم در ایران: از ورود تا تأسیس رشتۀ دانشگاهی........................................... 229


2. علت تشکیل دورۀ دکتری فلسفۀ علم در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی......................... 234


3. خاستگاه تأسیس دورۀ دکتری...................................................................................................................... 237


4. تفاوت واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در رویکرد به فلسفۀ علم....................................... 240


5. نگاه استراتژیک موسی اکرمی...................................................................................................................... 240


6. نگرانی از شکل ترجمه‌یی روند کار................................................................................................................ 241


7. فلسفۀ علم ادعایی‌ئی که در خدمت علم نیست.......................................................................................... 242


8. نگرانی از بروز مشکلات برابر جریان‌‌های ضدعلمی برخوردار از تولید نظری........................................ 243


9. سازگاری میان آینده‌پژوهی و بهادهی به علم............................................................................................. 245


10. ملزومات غیر فلسفی در برنامۀ آموزشی فلسفۀ علم.............................................................................. 248


11. فلسفۀ علوم انسانی در برابر فلسفۀ علوم طبیعی.................................................................................... 250


12. میزان هم‌سرنوشتی فلسفه و علوم انسانی.............................................................................................. 252


13. عدم تبدیل فلسفۀ علم به بردۀ علم............................................................................................................ 254


14. آیندۀ فلسفۀ علم در ایران........................................................................................................................... 256

دهم. تأسیس کرسی فلسفۀ علم در ایران و ملاحظات مرتبط با آن

1. علت تأسیس کرسی فلسفۀ علم در دانشکده‌‌های فنی و علوم پایه......................................................... 259


2. تفاوت میان فلسفۀ علم و سایر فلسفه‌‌‌های مضاف................................................................................... 262


3. نقش فلسفۀ علم در پویایی بیشتر علم........................................................................................................ 262


4. آثار تعامل فلسفه و علوم محض و فن‌شناسی........................................................................................... 263


5. چگونگی راه‌یابی فلسفۀ علم به دانشگاه‌‌‌های ایران.................................................................................... 263

یازدهم. کتاب­‌های دانشگاهی فلسفۀ علم

دوازدهم. فلسفۀ پزشکی اسلامی و عقلانیت انتقادی

چکیده.................................................................................................................................................................... 273

1. مقدمه: عقلانیت انتقادی و فلسفۀ «پزشکی اسلامی» در برابر «فلسفۀ پزشکیِ» اسلامی.................... 275


2. دانشنامه‌‌های پزشکی در جهان اسلام........................................................................................................ 279


3. جستجوی درمان‌‌های نوین پزشکی پیشرفت در جهان اسلام.............................................................. 281


4. جایگاه نقادی و آزمایش در فلسفۀ علم پزشکان اسلامی......................................................................... 284


5. جایگاه بیمارستان‌ها در نظام پزشکی اسلامی........................................................................................... 289


6. کمّی­سازی و آزمایشی کردن داروشناسی................................................................................................... 292


7. تأثیر فنَاوری بر رشد پزشکی........................................................................................................................ 295


8. جراحی در جهان اسلام................................................................................................................................. 297


9. نقش وقف و کمک‌‌های مالی مردم و دستگاه خلافت در توسعۀ پزشکی اسلامی................................. 299


10. وضع قوانین پزشکی در زمینۀ رابطۀ پزشک و بیمار............................................................................... 299


11. آموزش پزشکی در جهان اسلام ............................................................................................................. 302


12. نتیجه­گیری: پزشکی اسلامی و پزشکی رایج........................................................................................... 303


13. منابع و مآخذ................................................................................................................................................. 307

دفتر چهارم: در بارۀ تاریخ علم و تاریخ­نگاری علم

سیزدهم. تاریخ علم و فنّاوری در ایران

1. مقدمه............................................................................................................................................................... 313


2. تولید علم و لزوم نگارش تاریخ علم............................................................................................................. 314


3. اهمیت یافتن تاریخ علم برای فلسفۀ علم .................................................................................................. 316


4. پایگاه مورخ علم و جایگاه تاریخ­نگاری علم در طبقه‌بندی علوم.............................................................. 317


5. تاریخ علم در ایران، در موقعیت فعلی.......................................................................................................... 319


6. موضوعات تاریخ علم..................................................................................................................................... 323


7. همراهی علم و فنَاوری در دارالفنون............................................................................................................. 324


8. تفاوت میان علوم دوران قدیم و علوم دوران جدید................................................................................... 326


9. مسائل و روش‌‌های تاریخ علم دانشگاهی در ایران و افق آینده.............................................................. 328


10. میزان نقش بودجه و حمایت دولتی........................................................................................................... 332


11. علت بی­حاصلی هزینه‌‌های دولتی در برخی از موارد ............................................................................... 333

چهاردهم. تاریخ­نگاری علم، بایدها و نبایدها در پرتو واقع‌گرایی علمی

1. درآمد................................................................................................................................................................ 335


2. لزوم برخورداری از فلسفۀ تاریخ................................................................................................................. 336


3. از شناخت تا علم و فلسفه............................................................................................................................. 338


4. دیدگاه من در تعریف علم: واقع‌گرایی علمی ............................................................................................... 340


5. واقع‌گرایی علمی در برخورد با علوم انسانی................................................................................................ 342


6. واقع‌گرایی علمی به­عنوان مبنای تعیین ویژگی‌ها و وظایف تاریخ­نگاری علم......................................... 344


7. اصل علّیّت و تاریخ­نگاری علم........................................................................................................................ 346


8. رویداد‌های قانون‌بنیاد و رویداد‌های انگاری‌نگاشتی (تفریدی)................................................................. 348


9. هربرت باترفیلد و تاریخ­نگاری ویگیش....................................................................................................... 350


10. فعالیت علمی دیروزی و نگرش امروزی .................................................................................................. 351


11. نیاز به «علم‌شناسی» و شناخت هر چه دقیق‌تر فعالیت علمی و علم ................................................... 353


12. ویژگی‌‌های علم ........................................................................................................................................... 354


13. نگاهی به تبیین ارستویی از سقوط اجسام.............................................................................................. 355


14. امکان دخالت در عالم خارج با فیزیک ارستویی و فیزیک نیوتنی........................................................ 356


15. علم و ناعلم، ناهم‌ارزی ادعا‌های معرفتی.................................................................................................. 357


16. نظریه و واقعیت، پیشاعلم.......................................................................................................................... 359


17. نفی آشوب‌گرایی روش‌شناختی و آشوب‌گرایی معرفت‌شناختی......................................................... 360


18. جایگاه نگرش تفهّمی و تعبیری................................................................................................................ 361


19. تاریخ‌مندی علم و امکان همذات‌پنداری با فعالان علمی........................................................................ 362


20. از اهمیت صدق تا میزان نقش شخصیت در تاریخ ................................................................................ 363


21. واقع‌گرایی علمی و برخی از نگرش‌‌های دیگر در تاریخ­نگاری............................................................... 365


22. از تعهد به کشف حقیقت تا توجه به رابطۀ دیالکتیکی فرد و جامعه....................................................... 366


23. جمع‌بندی...................................................................................................................................................... 367


24. جدول خلاصۀ بایدها و نبایدها در تاریخ­نگاری علم................................................................................. 369

پانزدهم. کتاب‌«المدخل الی علم احکام النّجوم»: معرفی، منابع و اهمیت آن

1. مقدمه............................................................................................................................................................... 377


2. مهم­ترین آثار پیش از المـدخل الی عـلم احـکام النجوم‌........................................................................ 379


3. منابع و مأخذ ابو نصر حسن بـن عـلی قمی............................................................................................... 384


4. مهم­ترین‌ موضوعات‌ کتاب المدخل الی عـلم احـکام النجوم................................................................. 390


5. واپسین سخن................................................................................................................................................ 393


6. منابع و مآخذ.................................................................................................................................................... 397

دفتر پنجم: در بارۀ فلسفه و/یا علم دانشوران

شانزدهم. تامس کوهن: میزان حقانیت او در خوانش پارادایمی-انقلابی از تاریخ علم

1. تحصیلات تامس کوهن و آشنایی او با تاریخ علم..................................................................................... 401


2. منابع و آثار مهم تامس کوهن...................................................................................................................... 402


3. نتایج حاصل از روی‌آوری کوهن به تاریخ علم............................................................................................ 403


4. نگاه کوهن به پارادایم.................................................................................................................................... 404


5. دستاورد کوهن: در تاریخ علم یا در فلسفۀ تاریخ علم؟............................................................................. 406

هفدهم. علم و فلسفۀ محمد بن زکریای رازی

1. جایگاه محمد بن زکریای رازی در فلسفۀ علم........................................................................................... 409


2. نقش رازی در پزشکی و شیمی.................................................................................................................... 410


3. ناوابستگی رازی به سنّت فلسفی ارستو و فلسفه مشاء ........................................................................... 411


4. اهمیت عقل در دو حوزۀ نظری و عملی ....................................................................................................... 412


5. علت اندک بودن آثار رازی در فلسفه........................................................................................................... 413


6. آثار بر جای ماندۀ در زمینۀ فلسفه................................................................................................................ 416

هیجدهم. ابوریحان بیرونی: بزرگ‌ترین دانشمند جهان اسلام

1. جایگاه ابوریحان بیرونی در عرصۀ علم و تفکر........................................................................................... 419


2. نسبت ابوریحان با حوزه‌‌های اندیشه و نظر................................................................................................ 420


3. دیگر حوزه‌‌های فعالیت علمی ابوریحان...................................................................................................... 422


4. میزان تأثیر‌پذیری ابوریحان از پیشینیان................................................................................................... 424


5. تاثیرپذیری پسینیان ابوریحان از او............................................................................................................ 425


6. اهمیت سفر ابوریحان به هند و نوشتن کتاب تحقیق ماللهند.................................................................. 426

نوزدهم. نگاهی به کارنامة علمی و سیاسی خواجه نصیرالدین توسی

1. محیط رشد خواجه نصیرالدین توسی و تحصیلات او............................................................................... 429


2. دستاورد‌های خواجه در قلعۀ الموت............................................................................................................. 430


3. طراحی و تأسیس نظام علمی آموزشی و پژوهشی از سوی خواجه....................................................... 431


4. از نقش خواجه در نزاع اسماعیلیان و مغولان ............................................................................................ 432


5. رصدخانۀ مراغه، به مثابۀ تبلور فعالیت‌ علمی و فرهنگی خواجه: دستاورد و سرنوشت........................ 433


6. خواجه در سطح جهانی.................................................................................................................................. 435


7. سه انتقاد از خواجۀ بزرگ و کاردان ............................................................................................................. 435

بیستم. شیخ بهائی: جامع‌العلوم ولی فاقد دستاورد علمی اصیل

1. تبیین جایگاه شیخ بهائی در تاریخ علم و تاریخ اندیشۀ دورۀ اسلامی.................................................... 437


2. میراثی که به شیخ بهائی رسید و چگونگی بهره‌گیری او از آن................................................................. 438


3. نگاهی به فعالیت‌‌های علمی و فرهنگی و اجتماعی شیخ بهائی ............................................................... 440


4. شیخ بهائی و زبان مردم................................................................................................................................ 442


5. تحقیر علم و فلسفه نزد شیخ بهائی................................................................................................................... 443

بیست و یکم. دکتر محمود حسابی: فرهیخته‌ئی با دغدغۀ‌ گسترش آموزش و پژوهش عالی که نباید در بارۀ او اغراق کرد

بیست و دوم. شمّه‌ئی از شرح آن رشک ملک

دفتر ششم: در بارۀ «هست» و «بایدِ» آموزش عالی در ایران

بیست و سوم. تاملى دیگر دربارۀ عنوان «استاد»

بیست و چهارم. از کتاب­سازی و سرقت علمی تا گله از فیلترشدن پایگاه اینترنتی «استادان علیه تقلب»

1. کتاب‌سازی و پخته­خواری............................................................................................................................ 463


2. علت اصلی ارتکاب کتاب‌سازی..................................................................................................................... 464


3. نقش قانون در بازدارندگی............................................................................................................................. 465


4. نقش نقد علمی آثار......................................................................................................................................... 466


5. نقش الحاق به کپی‌رایت................................................................................................................................ 467


6. نقش ممیزی‌.................................................................................................................................................... 467


7. تسری سرقت به کار نگارش پایان­نامه و رساله........................................................................................ 468

بیست و پنجم. استیضاح وزیر علوم: فرصتی برای بیان حقیقت و دفاع از منافع ملی

بیست و ششم. لازمه‌‌های شکست سکوت دانشگاهیان

بیست و هفتم. حذف کارشناسی فلسفه: پاک کردن صورت مسئله نه حل مسئله

1. نیاز به کارشناسی فلسفه به­عنوان اساس مقاطع بالاتر............................................................................ 480


2. نیاز به کارشناسی فلسفه برای مشاغل مرتبطی که تنها به کارشناس نیاز دارند................................... 481


3. لزوم ایجاد شغل برای کسانی که‌ نمی‌توانند یا‌ نمی‌خواهند به مقاطع بالاتر بروند................................. 482

بیست و هشتم. فلسفه به وقت ایران

بیست و نهم. از ضرورت نوشتن مقاله برای مجلات نمایه شده در پایگاه آی اس آی تا

چگونگی جذب عضو هیئت علمی آموزشی و پژوهشی؟

سی‌اُم. پیوست: «‌‌‌چـشم‌اندازی‌ به جهان علم و فنَّاوری:کلان-علم»

مقدمه.......................................................................................................................................................................... 497

1. کلان-علم‌چیست؟......................................................................................................................................... 500


2. کلان-طـرح‌‌های متمرکز.............................................................................................................................. 501


3. کلان-طرح‌‌های نامتمرکز............................................................................................................................. 501


4. رشد کلان-علم............................................................................................................................................... 502


5. بـرآورد هـزینۀ کـلان-علم........................................................................................................................... 503


6. علل حمایت دولت‌ها از کلان-طرح‌ها.......................................................................................................... 504


7. نقش دانشمندان‌............................................................................................................................................. 506


8. تغییر ایستار‌‌های مـلی................................................................................................................................... 507


9. بین‌المللی کردن کلان-علم‌............................................................................................................................ 508


10. گـرایش‌‌های جـاری و شرایط سیاسی.................................................................................................... 508


11. سود‌ها و زیان‌ها‌........................................................................................................................................... 511


12. آینده.............................................................................................................................................................. 512


13. مسائل‌ جـهانی............................................................................................................................................. 513


14. شرایط مرزی جـدید................................................................................................................................... 514


15. انتخاب خط‌­مشی‌......................................................................................................................................... 515


16. دعوت از دانشمندان‌ و دولت‌ها‌.................................................................................................................. 517

منابع و مآخذ مقاله..................................................................................................................................................... 518

نمایه               519